Waarom toch die Alinea centraal?

We trappen deze rubriek af met een blog geschreven door Astrid van Winden, promovenda bij Dudoc-Alfa. Zij heeft een blog geschreven over de kracht van een alinea.

Waarom toch die alinea centraal?
‘Astrid, hoe kun je zo’n tijd bezig zijn met iets kleins als een alinea?’ ‘Waarom die focus op een alinea als bouwsteen van een tekst?’ Het zijn vragen die ik regelmatig krijg van vrienden en familie, maar ook van collega’s op school.

Wat is eigenlijk een alinea?
In het onderwijs (bij het vak Nederlands maar ook bij andere vakken) wordt de alinea als een vanzelfsprekendheid gezien. We zeggen tegen leerlingen: “Maak maar drie alinea’s in de kern van je tekst” of “Schrijf even een alinea”. Maar waaruit zo’n alinea precies bestaat, is onduidelijk. In het tekstbegriponderwijs bij Nederlands leren leerlingen wel iets over kernzinnen en deelonderwerpen van een alinea, maar die kennis toepassen bij het schrijven van een tekst vindt nauwelijks plaats. Dat maakt dat een leerling uit 5-havo bij het schrijven van zijn betogende artikel zich vertwijfeld afvraagt: ‘Een alinea is toch als het over één deelonderwerp gaat?’

De alinea slaat een brug…
Een alinea is een bouwsteen van een tekst als geheel én het is een belangrijke bouwsteen. Een alinea is namelijk een stukje tekst dat fungeert als schakel tussen het bouwplan en de formulering. Het bouwplan biedt de basis voor de structuur van een tekst en de formulering van een tekst vindt plaats op het niveau van de zin. Kennis over wat een alinea precies is, kan leerlingen houvast geven bij het formuleren van een antwoord of het schrijven van een hele tekst. Precies op het vlak van het formuleren is nog wel wat verbetering mogelijk bij leerlingen. De roep om beter schrijfonderwijs is groot, zowel in het voortgezet onderwijs, als op het hbo, als in de maatschappij.

Kennis over alineanormen voor docenten
In een alinea kun je elf alineanormen onderscheiden op vier niveaus: afbakening van de alinea, samenhang tussen de alinea’s, thematische samenhang en relaties tussen zinnen. Ik heb deze indeling en de normen verantwoord in het eerste artikel dat ik schreef (voor Tijdschrift voor Taalbeheersing). Deze elf alineanormen vormen de basis voor een didactiek die ik ontwikkeld heb voor 2-havo en 5-havo. Dat zorgt voor kennis bij docenten Nederlands, zodat zij aan hun leerlingen duidelijk kunnen maken aan welke eisen een begrijpelijke alinea zou moeten voldoen.

Onderbelicht in de wetenschap
Wat ik me niet realiseerde toen ik begon aan dit promotietraject, was dat de alinea als teksteenheid in het wetenschappelijk onderzoek totaal onderbelicht is. Daarmee is het dus niet zo vreemd dat ook in de vakdidactiek rondom het vak Nederlands de alinea niet aan bod komt. Eigenlijk maakt het me best wel trots dat ik daar een klein (bouw)steentje aan heb kunnen bijdragen